علت خارش پوست بدن و بیماری های کبدی + روش درمان

علت دقیق این خارش هنوز به طور کامل شناخته نشده است اما تصور می‌شود که با تجمع مواد شیمیایی خاصی در خون مرتبط باشد. این مواد شیمیایی که معمولاً توسط کبد دفع می‌شوند، باعث تحریک اعصاب پوست و ایجاد احساس خارش در بدن می شوند.

ارتباط بین بیماری های کبدی با خارش بدن (نظریه دانشمندان)

علت خارش بدن از کبد است؟ همانطور که گفتیم، هنوز کاملاً مشخص نیست که چرا برخی از بیماری های کبدی باعث خارش می شوند، در حالی که برخی دیگر چنین اثری ندارند!

دانشمندان معتقدند این ارتباط پیچیده، میان موادی به نام خارش زاها (pruritogens) و سیستم عصبی نهفته است! خارش زاها موادی هستند که می توانند حس خارش را در بدن برانگیزند، اما نقش دقیق آن ها در بیماری های کبدی همچنان مورد تحقیق قرار دارد. (منبع)

پیوند میان بیماری های کبدی و خارش یک موضوع چندوجهی است و به نظر می رسد نتیجه تعامل پیچیده ای از عوامل شیمیایی، عصبی و فیزیولوژیکی باشد. دانشمندان چندین نظریه برای توضیح این پدیده مطرح کرده اند:

1- تجمع نمک های صفراوی (Bile salts)

در برخی از بیماری های کبدی، نمک های صفراوی به دلیل اختلال در عملکرد کبد و صفرا تجمع پیدا می کنند و ممکن است در زیر پوست انباشته شوند. این تجمع می تواند منجر به تحریک پایانه های عصبی در پوست و ایجاد حس خارش شود. با این حال، تناقضی وجود دارد: همه بیماران با سطح بالای نمک های صفراوی لزوماً خارش شدید را تجربه نمی کنند، که نشان دهنده پیچیدگی این مکانیسم است.

2- گیرنده های اوپیوئیدی در بدن (Opioid receptors)

سیستم اوپیوئیدی در بدن که به طور طبیعی در تنظیم درد نقش دارد، ممکن است در ایجاد خارش نیز دخیل باشد. فعال شدن غیرعادی این گیرنده ها در بیماران مبتلا به بیماری های کبدی می تواند سیگنال های درد را دچار اختلال کند و به جای آن حس خارش ایجاد کند. این موضوع نشان می دهد که سیستم عصبی مرکزی نیز در این فرآیند نقش دارد.

3- افزایش سطح سروتونین (Elevated serotonin)

سروتونین یک ماده شیمیایی مهم در مغز که عمدتاً با خلق و خو مرتبط است، ممکن است در بیماران کبدی به طور غیرطبیعی افزایش یابد! تحقیقات نشان داده اند که سروتونین می تواند ادراک خارش را تغییر دهد و حتی آن را تشدید کند. این تغییر در حساسیت ممکن است باعث شود بیماران خارش شدیدتری را احساس کنند.

4- سایر عوامل و بیماری های پوستی مرتبط

علاوه بر این، برخی بیماری های دیگر که باعث خارش پوست می شوند، در بیماران مبتلا به سیروز کبدی یا اسکار شدید کبدی مشاهده شده اند. این شرایط ممکن است مستقل از مشکلات کبدی ایجاد شوند اما تحت تأثیر عملکرد ناقص کبد شدت بیشتری پیدا کنند.

بیماری های مرتبط با کبد که باعث خارش بدن می شوند!

بیماری های کبدی که باعث خارش گلو، چشم ها، پوست سر، شکم و کمر، ناحیه تناسلی و... می شوند، معمولاً با اختلال در جریان طبیعی صفرا همراه هستند. این اختلال ممکن است به صورت کاهش سرعت جریان صفرا یا توقف کامل آن بروز کند. اما صفرا چیست؟ صفرا ماده ای است که توسط کبد تولید می شود و نقش مهمی در هضم چربی ها و دفع سموم از بدن دارد. وقتی جریان صفرا مختل می شود، موادی مانند نمک های صفراوی ممکن است در بدن تجمع پیدا کنند و باعث ایجاد خارش شوند.

شایع ترین بیماری های کبدی که با خارش همراه هستند عبارتند از:

• کلانژیت صفراوی اولیه (Primary Biliary Cholangitis - PBC):

یک بیماری مزمن خودایمنی است که در آن مجاری صفراوی کوچک در داخل کبد دچار التهاب و تخریب می شوند. این بیماری می تواند منجر به تجمع صفرا و مواد مرتبط با خارش شود.

• کلانژیت اسکلروزان اولیه (Primary Sclerosing Cholangitis - PSC):

این بیماری التهابی باعث باریک شدن و ایجاد اسکار در مجاری صفراوی می شود و جریان طبیعی صفرا را مختل می کند. خارش یکی از علائم شایع این بیماری است.

• کلستاز داخل کبدی در دوران بارداری (Intrahepatic Cholestasis of Pregnancy):

یک اختلال نادر در بارداری است که باعث اختلال در جریان صفرا در کبد می شود. این وضعیت معمولاً با خارش شدید، به خصوص در کف دست ها و پاها، همراه است و می تواند خطراتی برای مادر و جنین به همراه داشته باشد.

علاوه بر این، بیماری های دیگری نیز ممکن است با خارش همراه باشند:

• هپاتیت مزمن B و C که از عفونت های ویروسی مزمن محسوب می شوند، می توانند باعث التهاب طولانی مدت کبد و آسیب به آن شوند.

• سیروز کبدی که یک وضعیت پیشرفته است و زمانی رخ می دهد که بافت کبد در اثر آسیب های مداوم با بافت اسکار جایگزین شود.

• سندرم الاژیل (Alagille Syndrome) یک اختلال ژنتیکی نادر است که با کاهش تعداد مجاری صفراوی در کبد شناخته می شود. در این بیماری، خارش شدید یکی از علائم شاخص است و به دلیل تجمع مواد صفراوی در بدن ایجاد می شود.

10 دلیل خارش بدن در بیماری های کبدی

1- افزایش سطح صفرا در خون (کلستاز)

کلستاز به معنای اختلال در جریان طبیعی صفرا از کبد به دستگاه گوارش است. این حالت ممکن است به دلیل انسداد مجاری صفراوی (مانند سنگ صفرا یا تومور) یا اختلال عملکرد سلول های کبدی ایجاد شود. در نتیجه، مواد صفراوی مانند اسیدهای صفراوی و بیلی روبین در خون تجمع می یابند. این مواد به گیرنده های اعصاب پوستی متصل شده و به طور مستقیم باعث خارش شدید و مداوم می شوند. این نوع خارش معمولاً در کف دست و پا شدیدتر است و شب ها بدتر می شود.

2- تجمع توکسین ها در بدن

کبد نقش کلیدی در تصفیه سموم از خون ایفا می کند. در بیماری هایی مانند نارسایی کبد یا سیروز، عملکرد کبد در حذف سموم کاهش می یابد. این سموم (مانند آمونیاک و متابولیت های دیگر) در خون انباشته شده و بر اعصاب حسی پوست اثر تحریکی دارند. این نوع خارش معمولاً عمومی است و همراه با علائمی مانند بوی بد دهان (به دلیل آمونیاک) و گیجی نیز دیده می شود.

3- اختلال در متابولیسم اسیدهای صفراوی

در کبد سالم، اسیدهای صفراوی از طریق صفرا دفع شده و به هضم چربی کمک می کنند. در بیماری های کبدی، اسیدهای صفراوی به طور کامل متابولیزه و دفع نمی شوند و وارد جریان خون می شوند. اسیدهای صفراوی علاوه بر تحریک پوست، می توانند عملکرد سیستم ایمنی را نیز مختل کنند، که این موضوع خارش را شدیدتر می کند. همچنین، اسیدهای صفراوی از طریق تاثیر بر سلول های کراتینوسیت پوست باعث التهاب موضعی می شوند.

4- تأثیر سیتوکین های التهابی

بیماری های کبدی مانند هپاتیت و سیروز با التهاب سیستمیک همراه هستند. کبد در پاسخ به آسیب، سیتوکین هایی مانند اینترلوکین-6 و TNF-α آزاد می کند. این مواد شیمیایی به عنوان پیام رسان های التهاب عمل کرده و گیرنده های حسی پوست را تحریک می کنند. علاوه بر خارش، این فرایند ممکن است باعث احساس گرمی یا قرمزی پوست شود.

5- فعال سازی سیستم عصبی مرکزی

مطالعات نشان داده اند که خارش ناشی از بیماری های کبدی تنها به پوست محدود نمی شود و سیستم عصبی مرکزی نیز درگیر است. مواد شیمیایی موجود در خون، مانند اوپیوئیدهای درون زا که به طور غیرعادی در بیماری های کبدی افزایش می یابند، می توانند مراکز خاصی در مغز مانند تالاموس را تحریک کنند. این امر منجر به احساس خارش مداوم و شدید می شود، حتی اگر تحریک پوستی قابل مشاهده نباشد.

6- تولید ناقص مواد دفعی در صفرا

مواد محلول در چربی مانند کلسترول و متابولیت های هورمونی که معمولاً از طریق صفرا دفع می شوند، در بیماری های کبدی انباشته می شوند. این مواد از طریق خون به پوست رسیده و به گیرنده های عصبی متصل می شوند. تجمع این ترکیبات می تواند به صورت خارش منتشر یا موضعی بروز یابد. این نوع خارش اغلب با تعریق یا گرما تشدید می شود.

7- کاهش تولید فاکتورهای محافظتی پوست

کبد مسئول تولید پروتئین هایی مانند آلبومین و سایر عوامل انعقادی است که نقش مهمی در حفظ سلامت پوست دارند. کاهش تولید آلبومین می تواند به خشکی شدید پوست منجر شود. پوست خشک مستعد تحریک و خارش است، و این وضعیت اغلب با ترک های ریز و التهاب همراه است که خارش را تشدید می کند.

8- افزایش سطح هورمون های استروژن

در بیماری های مزمن کبدی مانند سیروز، متابولیسم هورمون های استروژن مختل می شود و سطح این هورمون ها در خون افزایش می یابد. استروژن های اضافی می توانند گیرنده های خاصی در پوست را فعال کنند و منجر به خارش شوند. این موضوع به ویژه در زنان مبتلا به بیماری های کبدی شایع تر است و ممکن است همراه با علائم دیگری مانند قرمزی کف دست (پالمار اریتم) دیده شود.

9- هیپرپیگمانتاسیون ناشی از کبد

برخی بیماری های کبدی باعث تجمع ملانین در پوست می شوند که منجر به تیره تر شدن پوست یا ایجاد لکه های هیپرپیگمانته می گردد. پوست تیره تر همراه با خشکی و التهاب بیشتر مستعد خارش است. این تغییرات معمولاً در مناطقی مانند صورت، گردن و زیر بغل مشهودتر هستند.

10- کمبود ویتامین ها و مواد مغذی

بیماری های کبدی جذب و ذخیره ویتامین های محلول در چربی (A، D، E و K) را مختل می کنند. کمبود ویتامین A می تواند باعث خشکی و زبری پوست شود، در حالی که کمبود ویتامین E ممکن است با التهاب پوست و حساسیت آن همراه باشد. این شرایط خارش پوست را تشدید می کند و ممکن است نیاز به مکمل های تغذیه ای باشد.

نشانه ها و علائم خارش در بیماری های کبدی

خارش ناشی از بیماری های کبدی ممکن است به صورت موضعی (محدود به یک ناحیه خاص از بدن) یا عمومی (گسترده در سراسر بدن) ظاهر شود. این خارش می تواند در دسته های حاد (ناگهانی و موقتی) یا مزمن (ادامه دار برای شش هفته یا بیشتر) قرار گیرد.

بر اساس تحقیقات انجام شده، خارش ناشی از بیماری های کبدی اغلب از کف دست ها و پاها (کف دست و کف پا) آغاز می شود و ممکن است به سایر نقاط بدن گسترش یابد. این نوع خارش به ویژه در شب تشدید می شود که می تواند تأثیر قابل توجهی بر خواب و کیفیت زندگی بیمار داشته باشد.

در بسیاری از موارد، خارش شدید ممکن است باعث تحریک پوست، قرمزی و حتی عفونت شود که ناشی از خراشیدن مکرر و بیش از حد پوست است. این وضعیت می تواند پوست را در برابر عفونت های باکتریایی یا قارچی آسیب پذیرتر کند. (منبع)

برخلاف سایر انواع خارش، این نوع خارش اغلب بدون بروز بثورات پوستی یا ضایعات واضح همراه است، مگر اینکه خراشیدن مداوم باعث آسیب به پوست شود. خارش در بیماری های کبدی معمولاً ارتباط نزدیکی با اختلال در عملکرد سیستم صفراوی دارد که منجر به تجمع مواد تحریک کننده در بدن می شود.

روش های درمان خارش ناشی از بیماری های کبدی

روش درمان خارش وابسته به علائم و نوع بیماری کبدی فرد است. با این حال، همه بیماران ممکن است به درمان پاسخ مشابهی ندهند. پزشک متخصص پیش از پیشنهاد روش های درمانی، تمامی سوابق پزشکی بیمار را به دقت بررسی می کند تا بهترین رویکرد ممکن را انتخاب کند.

روش های درمانی پیشنهادی برای خارش مرتبط با بیماری های کبدی شامل موارد زیر است: (منبع)

1. پرهیز از خراشیدن پوست: هرچند این کار ممکن است دشوار باشد، اما خراشیدن مکرر می تواند خارش را تشدید کرده و خطر عفونت را افزایش دهد. حفظ آرامش و جلوگیری از آسیب به پوست بسیار مهم است.

2. کاهش زمان قرارگیری در محیط های گرم: قرار گرفتن در معرض گرمای مستقیم، مانند نور خورشید یا محیط های با رطوبت بالا، می تواند خارش را بدتر کند. کاهش زمان حضور در این شرایط می تواند به بهبود علائم کمک کند.

3. حذف عوامل تحریک کننده پوست از روتین روزانه: مواد شوینده، صابون، یا لوسیون های حاوی ترکیبات تحریک کننده ممکن است خارش را تشدید کنند. انتخاب محصولات ملایم و غیرتحریک کننده برای پوست ضروری است.

4. استفاده از کرم های موضعی: کرم های حاوی منتول 1 درصد (که اثر خنک کننده دارند) یا کرم های کورتیکواستروئیدی می توانند تسکین موقتی ایجاد کنند و التهاب پوست را کاهش دهند.

5. داروهای خوراکی ضد خارش: داروهایی مانند کلستیرامین یا لیومارلی (مارالیکسیبات) می توانند برای کنترل خارش مورد استفاده قرار گیرند. این داروها با اتصال به نمک های صفراوی در دستگاه گوارش از بازجذب آن ها جلوگیری می کنند و در نتیجه، خارش کاهش می یابد.

سخن پایانی

خارش ناشی از مشکلات کبدی به ندرت به خودی خود بهبود می یابد و ممکن است به مرور زمان بدتر شود. این وضعیت می تواند زندگی روزمره شما را تحت تأثیر قرار دهد و مشکلاتی همچون اختلال در خواب، تغییرات خلقی، افزایش سطح اضطراب، افسردگی، خستگی و کاهش کیفیت کلی زندگی به همراه داشته باشد.

خارش ممکن است در هر مرحله ای از بیماری کبدی ظاهر شود یا اصلاً رخ ندهد. اگر قبلاً برای خارش ناشی از بیماری کبد درمان شده اید و این خارش دوباره بازگشته است، باید برای بررسی دقیق تر و تعیین گام های بعدی به پزشک مراجعه کنید.

سوالات متداول

علت خارش بدن در سیروز کبدی چیست؟

علت خارش بدن در بیماران سیروز کبدی به دلیل تجمع نمک های صفراوی در خون رخ می دهد. در این بیماری، کبد نمی تواند به درستی صفرا را دفع کند، و این اختلال باعث انباشت مواد تحریک کننده در خون می شود که منجر به خارش مداوم و شدید، به ویژه در دست ها و پاها می شود.

آیا بین خارش بدن و بیماری های کبدی مانند هپاتیت C ارتباطی وجود دارد؟

خارش بدن می تواند به دلیل تجمع سموم ناشی از اختلال عملکرد کبد باشد که گاهی با زردی (یرقان) همراه است. هپاتیت C یک عفونت ویروسی که باعث التهاب کبد می شود، ممکن است منجر به خارش، کهیر، بثورات پوستی، خشکی پوست و علائمی مانند درد مفاصل یا شکم شود. همچنین درمان هپاتیت C می تواند خشکی و خارش پوست را تشدید کند.

 بهترین کرم ها برای خارش پوست مرتبط با بیماری های کبدی کدامند؟

برای خارش های موضعی و ملایم می توانید از کرم های بر پایه آب با یک درصد منتول استفاده کنید. همچنین کرم های موضعی حاوی کورتیکواستروئیدها یا مهارکننده های کلسینورین از داروخانه ها قابل تهیه هستند و به تسکین خارش کمک می کنند.

آیا خارش پوست بدن نشانه کبد چرب است؟

خارش پوست می تواند یکی از علائم کبد چرب یا مشکلات کبدی باشد، اما لزوماً به معنای ابتلا به کبد چرب نیست! بیماری های کبدی مختلف مانند کبد چرب غیرالکلی یا الکلی در مراحل پیشرفته، سیروز کبدی، بیماری های صفراوی (مانند کلانژیت یا سنگ صفرا)، هپاتیت و افزایش بیلی روبین در خون (زردی) ممکن است علائمی چون خارش، خستگی و درد در ناحیه کبد ایجاد کنند.

چه داروهایی برای درمان خارش بدن ناشی از کبد چرب تجویز می شوند؟

برای درمان خارش بدن ناشی از کبد چرب، پزشک ممکن است داروهایی مانند کلستیرامین (پری والیت) برای حذف نمک های صفراوی از گردش خون و ریفامپیسین (ریفادین) برای مهار اسیدهای صفراوی تجویز کند.

همچنین نالترکسون (ویویترول) برای خنثی کردن اثر مواد افیونی و سرترالین (زولافت) به عنوان یک داروی ضد افسردگی برای درمان خارش مزمن پیشنهاد می شوند. داروهایی مانند فلوکستین (پروزاک) نیز ممکن است برای کنترل خارش مزمن مورد استفاده قرار گیرند. تمامی این داروها باید با مشورت و نظارت پزشک مصرف شوند.

 آیا آنتی هیستامین ها برای درمان خارش بدن مفید هستند؟

آنتی هیستامین ها درمان معتبری برای خارش ناشی از بیماری های کبدی نیستند، اما می توانند به بهبود کیفیت خواب کمک کنند، به ویژه زمانی که خارش باعث اختلال در خواب می شود.

آیا نور درمانی به خارش بدن ناشی از کبد چرب کمک می کند؟

نور درمانی یا فتوتراپی، روشی موثر برای درمان خارش بدن ناشی از کبد چرب است. در این روش، پوست در معرض انواع خاصی از نور قرار می گیرد تا روند بهبودی تسریع شود. ممکن است چندین جلسه درمانی برای رسیدن به نتیجه دلخواه لازم باشد.

آیا خارش بدن می تواند علامتی از سرطان کبد باشد؟

بله خارش بدن به ویژه در مواردی که عملکرد کبد مختل شده و مواد زائد مانند نمک های صفراوی در بدن تجمع یافته اند، علامتی از سرطان کبد است! این حالت معمولاً به دلیل انسداد مجاری صفراوی یا کاهش توانایی کبد در دفع مواد زائد ایجاد می شود.

خارش در سرطان کبد معمولاً با علائمی مانند زردی پوست و چشم ها (یرقان)، کاهش وزن غیرقابل توجیه، ضعف عمومی و خستگی مفرط همراه است. همچنین ممکن است درد در ناحیه بالای سمت راست شکم و تغییر رنگ ادرار به رنگ تیره و مدفوع به رنگ روشن مشاهده شود.