دلایل شایع خشکی چشم و روش های درمان

شاید شما هم دچار خشکی چشم شده باشید و علائم آن را با کاهش ترشح اشک تجربه کرده باشید. در این حالت غدد اشکی چشم شما به اندازه کافی قادر به تولید و ترشح اشک نیستند تا بتوانند چشم شما را مرطوب نگه دارند. در نتیجه این امر ممکن است حس ناخوشایندی را تجربه کنید و با اختلال در بینایی نیز مواجه شوید.

علیرغم نشانه های ساده و قابل تشخیصی که برای خشکی چشم وجود دارند، برای تشخیص قطعی آن بهتر است به چشم پزشک یا پزشک متخصص مراجعه کنید تا سریعتر به راهکارهای درمانی قطعی دسترسی پیدا کنید. اما در عین حال راهکارهای خانگی موثری برای پیشگیری و درمان خشکی چشم وجود دارند که در ادامه به بررسی آنها می پردازیم.

۱۱ دلیل شایع خشکی چشم

• کاهش تولید اشک توسط غدد مربوطه در چشم به دلایل مختلف نظیر کم پلک زدن حین کار، خیره ماندن و …
• مصرف برخی از داروها نظیر داروهای فشارخون، داروهای افسردگی، آنتی هیستامین ها، داروهای ضد بارداری و …
• عوامل محیطی مانند لنزها، آب و هوای خشک یا آلوده، تابش اشعه شدید خورشید و …
• انجام عمل لیزیک چشم 
• به هم خوردن تناسب محلول اشک
• استفاده زیاد از چشم ها و خیره ماندن طولانی مدت به کامپیوتر، موبایل، تلویزیون، کتاب و …
• ابتلا به برخی بیماری ها مثل دیابت یا بیماری های زمینه ای نظیر شوگرن، لوپوس، اختلالات تیروئیدی، آرتریت روماتوئید و …
• کرونا، استفاده طولانی از ماسک و خشکی چشم
• اختلالات هورمونی نظیر یائسگی و …
• کاهش سطح ویتامین A در بدن 

خشکی چشم چیست؟

سندروم خشکی چشم یا Dry Eye Syndrome یکی از انواع بیماری های مربوط به چشم است که هم در بزرگسالان و هم در کودکان دیده می شود. این اختلال زمانی بروز پیدا می کند که به دلایل مختلف، میزان ترشح اشک کاهش پیدا می کند. یا اینکه اشکی موجود در چشم به دلایل مختلف محیطی، بیماری ها، دارو ها و … سریعتر از حالت عادی تبخیر می شود. در این حالت ممکن است یک چشم یا هر دو، دچار خشکی یا عفونت شوند. در علم پزشکی بیماری خشکی چشم را تحت عناوین زیر نیز می شناسند:

• Keratitis sicca 
• Keratoconjunctivitis sicca

جالب است بدانید بر اساس عوامل مختلفی که می توانند زمینه ساز بروز این سندروم شوند، خشکی چشم می تواند در هر سنی رخ دهد. البته معمولا این بیماری در زنان نسبت به مردان شایع تر است. 

نشانه ها و علائم خشکی چشم کدامند؟

معمولا این مشکل زمانی رخ می دهد که غدد اشکی قادر به تولید و ترشح اشک به میزان طبیعی نیستند. در نتیجه لایه اشکی طبیعی ایجاد می شود که صفحه ای بر روی چشم تشکیل می دهد تا دید واضحی داشته باشید و راحت تر پلک بزنید.

بینایی طبیعی انسان مرهون ترشح ماده ای تحت عنوان اشک است که از آب، نمک، برخی الکترولیت ها و حتی پروتئین ها ساخته شده است. در نتیجه چشم می تواند به کمک این مایع از خود در برابر باکتری ها، میکروب ها، عوامل خارجی و … محافظت نماید. در حالتی که غدد اشکی نتوانند به اندازه کافی اشک تولید نمایند، این لایه محافظت کننده از چشم ایجاد نمی شود و مشکلاتی را به دنبال خواهد داشت. به طور مثال، سوزش، درد، خارش چشم و تاری دید می توانند از علائم خشکی چشم باشند. 

 شایع ترین علامت های تشخیصی بروز سندرم خشکی چشم 

• سوزش، خارش، خشک شدن، احساس ناراحتی یا داشتن زخم یا گرد و غبار در چشم

• حس چسبندگی پلک ها 

• قرمزی چشم

• حساس شدن چشم به نور، باد، دود و …

• احساس ناراحتی و سوزش در صورت نگاه کردن حتی کوتاه مدت به موبایل یا کامپیوتر یا تلویزیون یا مطالعه 

• حس دشواری در باز نگه داشتن چشم 

• احساس ناراحتی و سوزش در حین استفاده از لنز

• تاری دید به خصوص در نور کم 

• درد در چشم در هنگام مطالعه یا کار کردن با دیوایس ها

• چسبیدن پلک ها یا داشتن ترشحات چسبناک به ویژه صبح ها و هنگام بیدار شدن از خواب

• دو بینی و سردرد 

۱- کاهش تولید و ترشح اشک 

در واقع اصلی ترین عامل پدید آورنده خشکی چشم، کاهش تولید اشک به واسطه دلایل مختلف است. به طور مثال با افزایش سن به طور طبیعی برخی از عوامل بروز و تشدید خشکی در چشم دیده می شوند. به خصوص پس از ۴۰ سالگی ترشح اشک به طور طبیعی کاهش پیدا می کند و در نتیجه چشم فرد به راحتی تحریک می شود یا دچار عفونت می گردد. البته به دلایل مختلف دیگری از جمله برخی بیماری ها، داروها و عادات کار یا زندگی نادرست ممکن است با مشکل عدم ترشح اشک به میزان طبیعی مواجه شویم. 

۲- مصرف داروهای پدید آورنده خشکی چشم

مصرف برخی از داروها می توانند موجب شوند که به مشکل کاهش ترشح اشک و خشک شدن چشم برخورد کنیم. برخی از مهمترین این داروها شامل موارد زیر می باشند که دارای عوارض جانبی از جمله خشکی چشم هستند. بنابراین می توانید به منظور پیشگیری از این مشکل با پزشک خود مشورت کنید و از داروها یا قطره های کمکی در طول درمان و مصرف داروهای خود استفاده کنید.

• آنتی هیستامین یا ضد حساسیت ها

• ضد احتقان ها نظیر داروهای برطرف کنندگی گرفتگی بینی و …

• ACEI یا مهار کننده های آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین

• برخی از دیورتیک ها

• برخی از داروهای خواب آور

• برخی از داروهای ضد بارداری

• داروهای ضد افسردگی 

• داروهای ایزوترتینوئین یا کنترل کننده های آکنه و جوش ها

• برخی از مسکن های گروه اپیوئیدی و مورفین

۳- عوامل محیطی و خارجی

یکی از موثرترین عوامل محیطی پدید آورنده این مشکل، مربوط به آب و هوا، آلودگی یا خشکی بیش از حد هوا، تابش اشعه شدید خورشید، باد و … می باشد. بسیاری از افراد در آب و هوای خشک و داغ نظیر کویر ها یا حتی در حین سفر با هواپیما به دلیل خشک بودن هوای داخل کابین با این مشکل مواجه می شوند. طبیعتا با تغییر آب و هوا یا محل زندگی می توان این مشکل را حل کرد. اما فاکتورهای محیطی متعددی می توانند موجب خشکی چشم شوند. به طور مثال رفتن به ارتفاعات بالا، استفاده از لنز های طبی، سیگار کشیدن، مصرف الکل و …

در بسیاری از موارد دیده شده است که افرادی که به طور مستمر از لنزهای تماسی استفاده می کنند به اشک مصنوعی نیاز پیدا کرده اند. این موضوع خود یکی از عوارض استفاده از لنزهای طبی می باشد. از طرفی در بسیاری از موارد دیده شده است که سیستم های تهویه مطبوع با خشک کردن بیش از حد هوای منزل یا محیط کار می توانند موجب سوزش چشم و خشک شدن آن شوند. در بیرون از منزل نیز در اقلیم های گرم و خشک این مشکل بیشتر به چشم می خورد. همچنین مناطقی که با گرد و غبار های شدید یا آلودگی شدید هوا مواجه هستند. 

برخی عادات ناسالم غذایی مانند عدم مصرف ماهی ها، میوه ها و سبزیجات سالم و تازه ای که حاوی ویتامین A هستند نیز زمینه ساز این مشکل هستند. از طرفی سیگار کشیدن از اصلی ترین علل ابتلا به خشکی چشم و سایر بیماری های مشابه چشمی نظیر آب مروارید و دژنراسیون ماکولا می باشد. 

۴- عمل لیزیک چشم 

در بسیاری از افرادی که عمل لیزیک انجام داده اند، شاهد مشکل تاری دید و خشکی در چشم هستیم که معمولا این مشکل با مصرف داروها و اشک مصنوعی و پس از گذشت چند روز بعد از عمل خود به خود برطرف می شود. عمل های جراحی مربوط به عیوب انکساری مرتبط با بیرون زدگی چشم و … نیز احتمال خشکی را افزایش می دهند. 

مطلب پیشنهادی: تاری دید بعد از عمل لیزیک چشم

۵- برهم خوردن تناسب محلول اشکی

صفحه اشکی چشم از سه لایه بیرونی یا سطحی، لایه میانی و زیرین تشکیل شده است. هر یک از این بخش ها حاوی ترکیبات مختلفی هستند. به طور مثال در لایه سطحی چربی وجود دارد که از تبخیر بیش از حد اشک از سطح چشم جلوگیری می نمایند. محل ترشح این چربی ها در لبه های پلک قرار دارد که گاها با مسدود شدین این مسیر ها شاهد مشکلاتی نظیر بلفاریت هستیم. 

در لایه میانی آب و نمک وجود دارد که بخش اعظم اشک را تشکیل می دهد. این الکترولیت طبیعی چشم را تمیز نگه می دارد و از عفونت در آن جلوگیری می کند. در لایه زیرین نیز موکوس وجود دارد که به پخش شدن اشک به صورت یکنواخت روی سطح چشم کمک می نماید. هر گونه اختلال در تناسب این لایه ها و می تواند خشکی چشم بر روی قرنیه را به دنبال داشته باشد.

۶- استفاده طولانی مدت از چشم ها در طول روز

اگر شغل شما ایجاب می کند که ساعات طولانی در روز به مانیتور یا لپ تاپ خود خیره بمانید یا مشغول خواندن یا رانندگی کردن به مدت طولانی در طول روز هستید، خشکی چشم در کمین شما است. زیرا کارهایی که به تمرکز بینایی زیادی نیاز دارند می توانند سرعت پلک زدن را کاهش دهند. این مساله ارتباط مستقیمی با تبخیر هرچه بیشتر اشک از سطح چشم و در نتیجه خشکی آن دارد. 

خیره ماندن به تلویزیون و نور آبی گوش های موبایل همچنین فعالیت هایی نظیر موتورسواری یا دوچرخه سواری که چشم را در معرض باد قرار می دهند می توانند در دراز مدت این مشکل را تشدید کنند. 

۷- ابتلا به برخی بیماری ها یا بیماری های زمینه ای

بیماری های مختلفی وجود دارند که می توانند موجب کاهش تولید اشک شوند. بطور مثال انواع بیماری های خود ایمنی نظیر شوگرن، لوپوس، آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی، دیابت، اسکلرودرما و … در بیماری های خود ایمنی بدن به سلول های خودی نظیر سلول های چشمی نیز حمله می کند. در نتیجه ممکن است مشکلات مختلفی نظیر خشکی چشم بروز پیدا کنند. ابتلا به برخی بیماری های غیر زمینه های نظیر زونا، برخی سرطان ها، لنفوم چشم و … نیز می توانند زمینه ساز خشکی در چشم شوند. 

۸- کووید ۱۹ یا کرونا

برخی اقدامات حفاظتی و پیشگیری کننده از ابتلا به بیماری کرونا نظیر ماسک زدن ارتباط مستقیم با ابتلا به خشکی چشم دارند. افرادی که به مدت طولانی در محیط های شلوغ قرار می گیرند و از ماسک استفاده می کنند معمولا علائم مربوط به خشکی در چشم را تجربه می کنند. این مسئله به دلیل بازگشت بازدم از بالای ماسک به سمت چشم اتفاق می افتد. 

۹- اختلالات هورمونی و یائسگی

با بروز برخی اختلالات هورمونی به خصوص در خانم های باردار یا یائسه با کاهش تولید اشک توسط غدد اشکی مواجه خواهیم شد. بنابراین پس از یائسگی بروز خشکی چشم به دلیل اختلالات هورمونی بسیار شایع خواهد بود. 

۱۰- مشکلات مربوط به پلک ها

با پلک زدن، لایه نازکی از اشک روی سطح چشم پخش می شود که از خشکی آن جلوگیری می نماید. اگر هر مشکلی باعث شود که سرعت و کیفیت پلک زدن پائین بیاید، زمینه ساز مشکل خشکی خواهد بود. همچنین فعالیت های استرس زا یا مشاغلی که نیاز به تمرکز زیاد دارند، سرعت و تعداد دفعات پلک زدن فرد را کاهش می دهند. 

سایر مشکلات مربوط به پلک ها می تواند مرتبط با اکتروپیون یا انتروپیون باشد که در آن پلک دچار چرخیدگی به حالت غیر طبیعی خود می شود. سایر التهابات مربوط به لبه های پلک نیز می تواند موجب قرمزی و به دنبال آن خشک شدن سطح چشم شود. 

آزمایش ها و روش های تشخیصی متداول

دقیق ترین و قابل اعتماد ترین روش تشخیص خشکی چشم، معاینه توسط چشم پزشک می باشد. زیرا درصد میزان بیماری با توجه به مقدار علائم متفاوت است. مثلا در خشکی چشم کم یا متوسط، افراد گزارش های مختلفی می دهند زیرا سطوح تحمل افراد با یکدیگر متفاوت است. به کمک معاینه و آزمایش های تشخیصی سندرم خشکی چشم میزان شدت بیماری و روش درمان دقیق تری تشخیص داده می شود. برخی از آزمایش ها و روش های تشخیصی متداول عبارتند از:

• آزمایش کامل و معاینه چشم 
• اندازه گیری میزان و حجم اشک چشم به کمک آزمایش شیرمر
• بررسی کیفیت اشک با استفاده از رنگ های مخصوص و الگوهای تشکیل شده روی قرنیه

بهترین روش درمان خشکی چشم چیست؟

با توجه به علل بروز این بیماری، راه های درمان نیز می توانند متفاوت باشند. اما سه روش متداول درمان خشکی چشم شامل موارد زیر می باشند:

1. استفاده از اشک مصنوعی به صورت قطره های چشمی
2. تولید اشک طبیعی
3. کاهش خشکی چشم

در مواردی که به دلیل بیماری های زمینه ای یا سایر بیماری های چشمی یا سیستمیک همانند پسوریازیس یا عفونت ها، چشم دچار خشکی شده باشد و این مشکل به صورت مزمن درآمده و درمان نشده باشد، بهترین راهکار استفاده از قطره های چشمی سیکلوسپورین است که می تواند التهابات چشم را کاهش دهد و میزان تولید اشک را به طور طبیعی افزایش دهد. در موارد حاد شاید پزشک عمل پی آر کی چشم یا لیزیک را پیشنهاد دهد که چندان شایع نیست و به ندرت اتفاق می افتد.  در برخی افراد به دلیل بلفاریت پزشک چشم ها را شستشو می دهد و شامپوی مخصوص برای شستشوی منظم چشم را تجویز می نماید. همچنین ممکن است قطره یا پماد های آنتی بیوتیک خاصی تجویز شوند. 

در موارد نسبتا شدید تر ممکن است از آنتی بیوتیک های خوراکی نظیر تتراسایکلین یا داکسی سایکلین نیز استفاده شود. چنانچه میزان التهاب چشم بالا باشد، پزشک قطره های استروئیدی را تجویز می نماید. اوقاتی که بیماری به تازگی اتفاق افتاده است و فرد به دلیل خیره مانده به کامپیوتر یا موبایل در ساعات طولانی دچار خشکی چشم شده است، پزشک عینک مخصوص با عدسی های ضد نور آبی را تجویز می نماید تا از پیشرفت بیماری و تشدید عوارض ناشی از آن پیشگیری نماید. 

داروهای متداولی که مشکل کمبود اشک چشم را برطرف می کنند

• داروهای خوراکی، پمادها و یا قطره های کاهنده التهاب
• آنتی بیوتیک ها به منظور کاهش التهاب و عفونت 
• قطره کنترل کننده التهاب قرنیه 
• اشک مصنوعی به صورت افزودنی به چشم 
• داروهای تحریک کننده اشک نظیر کولینرژیک ها به شکل قطره، ژل یا قرص
• قطره های کاهش دهنده قرمزی چشم برای درمان علائم موقتی 

درمان های خانگی

روشهای خانگی مختلفی وجود دارد که می تواند علائم و عوارض ناشی از خشک شدن چشم را تسکین داده و درمان کند. بطور مثال می توانید پلک های خود را با محلول شستشوی ملایم بشویید تا از التهاب مزمن آن پیشگیری کنید. برای این کار می توانید پلک های خود را با آب ولرم چندین بار در روز شستشو دهید. همچنین یکی دیگر از روش های موثر خانگی، استفاده از کمپرس آب گرم است. برای اینکار می توانید از پارچه گرم و مرطوب بر روی پلک های بسته خود استفاده کنید. سعی کنید از پارچه گرم با حرارت متعادل و تنها به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه استفاده کنید و پس از آن پلک های خود را شستشو دهید. 

جالب است بدانید روغن ارگانیک و خالص کرچک می تواند در کنار قطره های استریل چشمی، رطوبت چشم را برگرداند و خشکی، همچنین قرمزی چشم را برطرف نماید. این روش در طب سنتی مرسوم است. از روغن نارگیل ارگانیک و ژل طبیعی آلوئه ورا نیز به روش مشابه می توان برای تسکین علائم استفاده کرد. برای این کار می توانید پنبه ای تمیز و استریل را آغشته به ژل آلوئه ورا یا روغن نارگیل کنید و بر روی چشمان خود قرار دهید تا رطوبت طبیعی آن حفظ شود و التهاب ها کاهش پیدا کنند. دقت کنید که آلوورا را به صورت مستقیم روی چشم خود قرار ندهید.

روش دیگر آن است که به کمک انگشتان خود، کمی از روغن نارگیل یا روغن زیتون طبیعی و خالص را بر روی پلک های خود به صورت آرام و دورانی ماساژ دهید. سپس با گذشت چند دقیقه با یک محلول ملایم یا آب ولرم چشمان خود را بشوئید و تمیز کنید. از همین روش به طرز مشابهی می توانید استفاده کنید و گلاب را جایگزین موارد پیشنهادی فوق نمایید. 

افزایش رطوبت محیط

برای رفع خشکی هوا و در نتیجه ایجاد مشکل در چشم ها می توانید رطوبت محل زندگی خود را افزایش دهید. برای اینکار می توانید از تعدادی گلدان و گیاهان سبز استفاده کنید تا به طور مداوم هوای اتاق را تصفیه کرده، رطوبت لازم را تامین نمایند. همچنین می توانید از دستگاه های بخور سرد استفاده کنید که به طور مصنوعی ذرات ریز آب را وارد هوا می نمایند. همچنین در فصل زمستان می توانید از بخورهای طبیعی گرم استفاده نمائید. 

 

رمان های تغذیه ای

مواد غذایی و خوراکی هایی که حاوی اسید های چرب امگا ۳ هستند می توانند برای پیشگیری از مشکلات چشمی مفید واقع شوند. امگا ۳ در ماهی های چرب، تخم کتان و روغن آن، دانه هایی نظیر کنجد، بادام و گردو به وفور یافت می شود. در مواردی نیز ممکن است پزشک مصرف مکمل های امگا ۳ را برای حصول نتیجه سریعتر تجویز نماید. 

مطب پیشنهادی: خواص دانه کتان

عوارض جانبی ناشی از خشکی چشم 

افرادی که با این مشکل مواجه هستند، ممکن است عوارض و مشکلات جانبی دیگری را نیز تجربه کنند. بطور مثال این افراد بیش از سایرین در معرض عفونت های چشمی قرار دارند. زیرا اشک حاوی ترکیباتی است که مانند یک آنتی بیوتیک طبیعی، از چشم ها در برابر عفونت ها و باکتری ها محافظت می نماید. با کاهش ترشح اشک، چشم در معرض خشکی و عفونت ها و التهاب ها قرار می گیرد. 

از طرفی در مواردی که چشم دچار خشکی حاد شود ممکن است عوارض خطرناکی نظیر سایش سطح قرنیه، مشکل مگس پران، زخم قرنیه و حتی تاری دید را در پی داشته باشد. این مساله می تواند کیفیت زندگی فرد را به طور قابل ملاحظه ای کاهش دهد و او را از فعالیتهای روزمره محروم نماید. افرادی که دچار خشکی چشم می شوند معمولا چشم  های حساس تری نسبت به نور دارند و در نور شدید ممکن است با درد در چشمان خود مواجه شوند. همچنین سردرد و اختلالات بینایی از دیگر عوارض این مساله خواهد بود. 

در برخی موارد با تحریک بیش از حد چشم، مشکل آبکی شدن اشک و سوزش و آبریزش چشم ها را شاهد هستیم. ممکن است فرد احساس کند که جسم خارجی در چشم او وجود دارد. 

روش های پیشگیری 

• برای پیشگیری از خشکی چشم می توان نکات زیر را مد نظر قرار داد:
• سعی کنید از عینک های مخصوص بلو کنترل استفاده کنید اگر با کامپیوتر، لپ تاپ، تبلت، موبایل، تلویزیون و … به مدت طولانی سروکار دارید. 
• در مواجهه با نور خورشید حتما از عینک های آفتابی استاندارد استفاده کنید
• از چشمان خود در برابر وزش مستقیم باد، بخاری، کولر، سشوار و … محافظت کنید. 
• سعی کنید در طول کارهایی که نیاز به تمرکز بالایی دارند، هر از گاهی چندین پلک بزنید یا چشمان خود را دقایقی ببندید. 
• در مناطق بیابانی یا مرتفع، همچنین هواپیما و مناطقی که آب و هوای خشکی دارند هر چند دقیقه یکبار چشمان خود را ببندید تا میزان تبخیر اشک را از سطح آن کاهش دهید. 
• سعی کنید سیگار نکشید و از افراد سیگاری و دود آن دوری کنید. 
• اگر مشکل شما با موارد فوق بر طرف نمی شود، از اشک مصنوعی استفاده کنید. 
• بیشتر آب بنوشید و بدن خود را هیدراته نگه دارید. 
• سعی کنید مصرف قهوه را کاهش دهید. زیرا قهوه می تواند مشکل خشکی چشم را تشدید کند و موجب التهاب شود.
• غذاهای اسیدی را کمتر مصرف کنید
• هرگز با آرایش نخوابید و حتی المقدور چشم ها و مژه های خود را بدون آرایش نگه دارید. 

سخن پایانی 

همواره پیشگیری بهتر از درمان است. بنابراین سعی کنید تغذیه سالمی داشته باشید و مصرف آب و نوشیدنی های بدون قند را در برنامه غذایی خود بگنجانید. با سبک زندگی متعادل می توانید از التهاب ها و تورم های چشمی که می توانند مشکل خشکی را تشدید نمایند پیشگیری نمائید. در صورت بروز حساسیت ها یا عوارض نام برده شده، حتما به پزشک مراجعه کنید تا از حد تر شدن مشکل پیشگیری نموده، آن را سریع تر درمان کنید.